Η Οραματική Τέχνη: Η απάντηση στον μοντερνισμό και οι κληρονόμοι της Αναγέννησης

To άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στη στήλη «Σιωπηλή Ποίηση» του περιοδικού ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ (Ελ. Τύπος) το Σάββατο 02/08/14. Επιτρέπεται η ηλεκτρονική αναδημοσίευση μόνο εφόσον αναδημοσιευτεί το πλήρες κείμενο, με ξεκάθαρη απόδοση στη συγγραφέα Sasha Μεταλληνού-Chaitow, μαζί με σύνδεσμο στην παρούσα σελίδα και αναφορά στην αρχική δημοσίευση. Απαγορεύεται κάθε είδους έντυπη αναδημοσίευση. Τα πνευματικά δικαιώματα των εικόνων ανήκουν στους καλλιτέχνες και απαγορεύεται κάθε είδους αναδημοσίευσής τους χωρίς την έγγραφη συναίνεσή του.

Η φράση «σύγχρονη τέχνη» συνήθως φέρνει στο μυαλό λευκούς τοίχους με αφηρημένες συνθέσεις ή μυστήριες κατασκευές, μινιμάλ διακόσμηση, κι εκλεπτυσμένες μποέμ παρουσίες. Όμως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα γοργά αναπτυσσόμενο ρεύμα σύγχρονης τέχνης που αντλεί την έμπνευσή του από παλαιότερες εποχές ενώ εκφράζει διαχρονικά, πανανθρώπινα θέματα και αναβιώνει παραδοσιακές τεχνικές των Αναγεννησιακών μαίτρ της τέχνης.

Η οραματική τέχνη, γνωστή ως Visionary Art στο εξωτερικό, είναι απόγονος του Συμβολισμού και του Σουρρεαλισμού, και χαρακτηρίζεται από τον «φανταστικό ρεαλισμό», απεικονίζοντας μια «άλλη» πραγματικότητα που βρίσκεται διάχυτη γύρω μας. Οι θεματολογίες που επιλέγουν οι καλλιτέχνες του συγκεκριμένου ρεύματος αφορούν αρχετυπικές, μεταφυσικές και φιλοσοφικές έννοιες που εκφράζονται μέσα από συμβολικές παραστάσεις.

Τα τελευταία χρόνια ειδικά το ρεύμα της οραματικής τέχνης έχει αποκτήσει σημαντική δημοσιότητα διεθνώς, μέσα από εκθέσεις, εξειδικευμένα περιοδικά, ιστοσελίδες και γκαλερί, διεθνείς εκδηλώσεις αλλά και μέσα από την ίδρυση της πρώτης καλλιτεχνικής ακαδημίας που είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στο είδος: την Ακαδημία Οραματικής Τέχνης στη Βιέννη.

Επίσης ο διεθνής Σύλλογος για την Τέχνη της Φαντασίας που εδρεύει στη Βρετανία, πλέον μετρά δεκάδες παραρτήματα παγκοσμίως και δραστηριοποιείται μέσα από ετήσιες εκθέσεις σε όλο τον κόσμο και μέσα από το περιοδικό Inscape.

Το μανιφέστο

Οι οραματικοί καλλιτέχνες θεωρούν τους εαυτούς τους συνεχιστές της Αναγεννησιακής Τέχνης η οποία μπολιάζεται από θεματολογίες και φιλοσοφίες των Συμβολιστών και  των Σουρρεαλιστών. Σύμφωνα με το μανιφέστο της Οραματικής Τέχνης που υπογράφει ο ζωγράφος, συγγραφέας, και διευθυντής της Βιεννέζικης Ακαδημίας Οραματικής Τέχνης, Λώρενς Καρουάνα, το κίνημα του φανταστικού ρεαλισμού ξεκίνησε στο τέλος του Β’ Π.Π. μέσα από τη δράση του Αυστριακού ζωγράφου Ερνστ Φούκς (Ernst Fuchs) και του κύκλου του, που συνδύασαν τις Αναγεννησιακές τεχνικές με την εικαστική ελευθερία των Ιμπρεσιονιστών. Ο Φουκς, 84 ετών σήμερα και ιδρυτικό στέλεχος της Βιεννέζικης Ακαδημίας, υπήρξε πνευματικός διδάσκαλος της νέας γενιάς οραματικών καλλιτεχνών (περιλαμβανομένου και του Καρουάνα) που αναπτύχθηκε στις δεκαετίες ’70-’80 και που σήμερα είναι οι δάσκαλοι της νέας γενιάς. Ο ίδιος ο Φουκς περιγράφει την ουσία της οραματικής τέχνης ως εξής: «μια μυστική τέχνη που έχω ιχνηλατήσει ανάμεσα σε σχεδόν όλους τους λαούς και τους πολιτισμούς, αλλά ακόμη και στην ίδια τη φύση… εκεί που εμφανίζεται ο πρωτόγονος κόσμος… σαν μια ιδέα, μια ανάμνηση του βυθισμένου πολιτισμού μιας αρχέγονης, αχρονολόγητης εποχής που προϋπήρχε της ιστορίας». Ο Καρουάνα συμπληρώνει: «Η οραματική τέχνη επιχειρεί να μας ταξιδέψει, μέσα από τα οράματά μας, στον αρχέγονο αυτό κόσμο… σαν τα ιερογλυφικά που σκαλίζονται στους τοίχους ενός προ πολλού ξεχασμένου πολιτισμού, μας οδηγεί σε έναν παράδεισο χαμένων παραστάσεων ή ξεχασμένων ονειρικών συμβόλων».

Σύμφωνα με το μανιφέστο, η θεματολογία της πραγματικής οραματικής τέχνης περιλαμβάνει «τη δημιουργία, τον παράδεισο, την πτώση, την πλημμύρα, τον θρίαμβο του θανάτου, την Αποκάλυψη, τον Ουρανό και την Κόλαση, το μεταθανάτιο ταξίδι, τη διαφώτιση, τον θάνατο και την αναγέννηση, τον ιερό γάμο, τους αρχαίους ήρωες, τα μυθικά πλάσματα… την τρέλα, τα όνειρα, το μακρινό μέλλον και το μακρινό παρελθόν, τις ουτοπικές πόλεις, τα αρχαία ερείπια, τους χαμένους πολιτισμούς, τα κτήρια που ποτέ δεν θα χτιστούν, τα κτήρια που δεν έχουν κανένα σκοπό εκτός από τον θρίαμβο της αρχιτεκτονικής επάνω στην ύλη, κάθε είδους θεότητας και δαιμόνων, αγγέλων και στοιχειακών πλασμάτων… το εσωτερικό του νου και, πάνω απ’όλα, τις αόρατες εκείνες έννοιες που δεν έχουν ακόμη αποκτήσει αναγνωρίσιμη μορφή, αυτά που ο Μπλέικ ονόμασε «Μορφές δίχως όνομα».

Μορφές

Ο αναμφίβολος «πατέρας»  της σύγχρονης οραματικής τέχνης είναι ο πολυβραβευμένος Φουκς, ο οποίος παρά την προχωρημένη του ηλικία εξακολουθεί να διδάσκει και να δραστηριοποιείται, με επίκεντρο την Βίλλα Otto Wagner στην Αυστρία που από το 1988 λειτουργεί ως μουσείο με μόνιμη έκθεση των έργων του. Εξίσου σημαντικός καλλιτέχνης είναι ο πρόσφατα αποβιώσας H.R. Giger, που έγινε ευρύτερα γνωστός μέσα από τα σχέδια που ολοκλήρωσε για τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας Alien, αλλά επίσης υπήρξε σημαντικός δάσκαλος της επόμενης γενιάς.

Άλλοι σημαντικοί καλλιτέχνες της δεύτερης γενιάς οραματικών καλλιτεχνών είναι οι Λωρενς Καρουάνα, Amanda Sage, Otto Rapp, Philip Rubinov Jacobson, Andrew Gonzalez και Chris Dyer. Η ιδρύτρια του Διεθνούς Συλλόγου της Φανταστικής Τέχνης, η Αμερικανίδα Brigid Marlin ήταν μαθήτρια του Φουκς και πολυβραβευμένη καλλιτέχνιδα. Ο Αμερικανός ζωγράφος Αλεξ Γκρέι είναι φημισμένος για τις περίτεχνες ανθρώπινες μορφές που απεικονίζει, ενώ τα τελευταία χρόνια αναπτύσσει τις δραστηριότητές του μέσα από το Chapel of Sacred Mirrors, έναν πνευματικό και καλλιτεχνικό πολυχώρο που έχει στόχο, σύμφωνα με τον ίδιο, την ανάπτυξη «μυθικής αφήγησης της σχέσης της ανθρωπότητας με τη Φύση και τον Κόσμο».

Στην Ελλάδα ένας από τους πιο γνωστούς σύγχρονους εκπρόσωπους του φανταστικού ρεαλισμού είναι ο διεθνώς αναγνωρισμένος Κερκυραίος ζωγράφος Τάσσος Κουρής (βλ. αποκλειστική συνέντευξή του στα ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 16/11/13), ο οποίος είναι μέλος του Διεθνούς Δικτύου Οραματικής Τέχνης, ένα κλειστό δίκτυο με επιμελητή τον ζωγράφο Όττο Ράππ, που σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του δικτύου «περιλαμβάνει ορισμένους από τους καλύτερους οραματικούς καλλιτέχνες στον κόσμο». Το δίκτυο περιλαμβάνει μόνιμη διαδικτυακή έκθεση των μελών, πλούσιο εικαστικό και ενημερωτικό υλικό, και ηλεκτρονικό περιοδικό.

Τεχνικές

Αντλώντας από τις παραδοσιακές αναγεννησιακές τεχνικές ελαιογραφίας και τέμπερας, ο Φουκς ανέπτυξε την επονομαζόμενη Mische technik,

μια μικτή τεχνική που συνδυάζει τις δύο αυτές παλαιότερες τεχνικές με αποτέλεσμα τα έντονα, φωτεινά χρώματα και τις πολύ καθαρές γραμμές και φόρμες που δίνουν μια αλλόκοσμη αίσθηση στα έργα. Η υλοποίηση της τεχνικής απαιτεί την προσεκτική χρήση πολλών αλλεπάλληλων στρώσεων με διαφάνειες τέμπερας και λαδομπογιάς, ώστε να «χτιστεί» σιγά σιγά το τελικό έργο. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Βιεννέζικης Ακαδημίας διεξάγονται ταχύρρυθμα προγράμματα διδασκαλίας της τεχνικής για κάθε ενδιαφερόμενο.

Σήμερα

Πλέον αναπτύσσονται όλο και περισσότερες δραστηριότητες με αντικείμενο την οραματική τέχνη, με έμφαση στις μεταφυσικές θεματολογίες και με ποικιλία τεχνικών. Μεταξύ των πιο γνωστών καλλιτεχνών είναι ο Έλληνας ομογενής Πάνος Τσαγκάρης που δραστηριοποιείται στη Νέα Υόρκη, η Madeline von Forster, o David Chaim Smith, ο Ιταλός Francesco Parisi, και πολλοί ακόμη ανερχόμενοι καλλιτέχνες. Τον προσεχή Οκτώβριο στο Λονδίνο οι βρετανικές εκδόσεις Fulgur διοργανώνουν την δεύτερη έκθεση i:Mage αφιερωμένη στην «εσωτερική τέχνη» και «την επικοινωνία με τα πνεύματα μέσω της τέχνης», μια ημερίδα για την τέχνη και τον εσωτερισμό στο διεθνούς κύρους Warburg Institute, ενώ δημοσιεύουν το εξαμηνιαίο περιοδικό Abraxas, επίσης αφιερωμένο στη διασταύρωση της τέχνης με τη μεταφυσική. Στo Blue Door Art Center στη Νέα Υόρκη ετοιμάζεται η έκθεση «Οραματιστές της Ψυχής», επίσης αφιερωμένη στην οραματική τέχνη. Στο Palais Palffy της Βιέννης υπάρχει μόνιμη έκθεση «Φανταστικής Τέχνης», ενώ παρόμοιες πρωτοβουλίες επίσης πληθαίνουν στην Ισπανία αλλά και την μακρινή Αυστραλία όπου ετοιμάζεται σχετικό τηλεοπτικό ντοκυμαντέρ για την οραματική τέχνη.

Η οραματική τέχνη και ο φανταστικός ρεαλισμός δεν είναι νέα κινήματα, αλλά η ξαφνική ανάπτυξη και η δημοτικότητά τους υπαινίσσεται πως εκπληρώνουν μια σημαντική ανάγκη της εποχής μας, αφού τόσο ο πειραματικός μοντερνισμός, ο κατακερματισμένος μεταμοντερνισμός, ο μινιμαλισμός και η αφηρημένη τέχνη πλέον δεν μπορούν να απαντήσουν στις βαθύτερες ανθρώπινες οντολογικές αναζητήσεις. Η απελευθέρωση της φαντασίας με στόχο την επανασύνδεση της ανθρώπινης συνείδησης με τη φύση και τις αρχέγονες ρίζες της ανθρώπινης ύπαρξης –εν μέσω της τεχνολογικής επανάστασης – ίσως να είναι μια από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών που η πολλά υποσχόμενη ωρίμανσή της βρίσκεται μόνο στην αρχή της.

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

http://www.vagallery.com/

http://www.ernstfuchs-zentrum.com/

http://visionaryrevue.com/

ttp://academyofvisionaryart.com/