Μια δεκαετία αρχαιολογικής μελέτης επιτέλους στο φως
Κέρκυρα: σημείο καμπής για τον Νεολιθικό άνθρωπο
Μοναδικές ανακαλύψεις από τους Γ. Μεταλληνού και J. Guilaine στα χνάρια του Α. Σορδίνα
Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας, αλλά και της Κέρκυρας συγκεκριμένα ως σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης είναι γνωστό πως ευθύνεται για τα ξεχωριστά πολιτισμικά χαρακτηριστικά που έχουν στιγματίσει την ιστορία της. Αυτό που δεν γνωρίζαμε μέχρι τώρα, και που προσφάτως έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη και μια δεκαετία επίπονης εργασίας μιας διεθνούς ομάδας επιστημόνων, είναι την παλαιότητα, αλλά και τη σημασία της Κέρκυρας ως τόπο ανάπτυξης και ορμητήριο προς τη Δύση για τους Νεολιθικούς πληθυσμούς (7000-3000 π.Χ.). Η «κ.Ε.» συνάντησε τους επικεφαλής της εν λόγω Ελληνογαλλικής ερευνητικής ομάδας, την επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων Δρ. Γαρυφαλιά Μεταλληνού και τον καθ. Προιστορικής αρχαιολογίας και μέλος της Ακαδημίας Γραμμάτων κι Τεχνών της Γαλλίας Jean Guilaine για να μάθει περισσότερα για τα εν δυνάμει εκρηκτικής σημασίας ευρήματα.
ΚΕΡΚΥΡΑ. Ορμώμενοι από την έρευνα του διακεκριμένου ερευνητή της προϊστορίας της Κέρκυρας Αύγουστου Σορδίνα από την δεκαετία του 1960, η Ελληνογαλλική ερευνητική ομάδα βρίσκεται κοντά στην ολοκλήρωση της μελέτης των πορισμάτων της ανασκαφής στην περιοχή του Σιδαρίου με τη βοήθεια των πιο σύγχρονων τεχνολογιών.
Οι νέες έρευνες
Η έρευνα του Α. Σορδίνα είχε αποκαλύψει κεραμική και και λιθοτεχνία που απεδείκνυαν την προϊστορική ανθρώπινη παρουσία στο Σιδάρι ( στο Canal d’Amour), αλλά και την συνέχιση κατοίκησης του χώρου από την Μεσολιθική στην αρχαιότερη Νεολιθική εποχή , περίοδο σταθμό στην ιστορία του ανθρώπινου γένους καθώς τότε ο άνθρωπος εγκαθίσταται μόνιμα σε ένα τόπο , καλλιεργεί και εκτρέφει κατοικίδια ζώα.
Σήμερα η εξέλιξη και η υψηλή ακρίβεια των τεχνολογιών χρονολόγησης επιτρέπει την εξαγωγή ακριβών χρονολογήσεων αλλά και την διασύνδεση με τα δεδομένα άλλων ανασκαμμένων θέσεων στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου ώστε να απαντήσουν οι αρχαιολόγοι στα κρίσιμα ερωτήματα: κατά πόσο υπάρχει τεκμηρίωση της συνεχούς κατοίκησης κι εξέλιξης των προϊστορικών πληθυσμών (στον Ελλαδικό χώρο) και κατά πόσο τα νεολιθικά ευρήματα αποτελούν μεμονωμένες περιπτώσεις ή ένδειξη συνοχής στην εξέλιξη και τις μετακινήσεις των νεολιθικών πληθυσμών; Οι απαντήσεις είναι εν δυνάμει εκρηκτικές καθώς μέχρι στιγμής δεν υπήρξε η δυνατότητα τεκμηρίωσης της συνεχούς ανθρώπινης παρουσίας κι εξέλιξης στον Ελλαδικό χώρο. Το 2004 πραγματοποιήθηκε με επικεφαλής την Δρ. Μεταλληνού νέα, σωστικής φύσης ανασκαφή περίπου 50 μέτρα από το πλέον ανύπαρκτο σημείο- λόγω της διαβρωτικής δύναμης της θάλασσας- που ερεύνησε ο Α. Σορδίνας, και χάρη στις νέες τεχνικές χρονολόγησης, οδήγησε στην επιβεβαίωση και την επέκταση των ερευνών του 1960. Η νέα έρευνα είχε ως στόχο την «ανασύσταση του παλαιοπεριβάλλοντος» του χώρου , η οποία πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια στρωματογραφικών, ανθρακολογικών και ιζηματολογικών ερευνών. Αυτές οι τεχνικές αναλύουν κάθε επίστρωση του εδάφους στην οποία εντοπίζεται κάποιο εύρημα, και με τη βοήθεια της ραδιοχρονολόγησης με άνθρακα-14 καθίσταται δυνατή η ακριβής χρονολόγηση των ευρημάτων.
Τα ευρήματα
Στη νέα ανασκαφή εκτός από κεραμική εντοπίσθηκε πλήθος λίθινων εργαλείων τα οποία φέρουν τα ίχνη της χρήσης τους, τμήματα από την ανωδομή οικημάτων κατασκευασμένα από καλάμια με επίχρισμα πηλού, στρώσεις κοχυλιών, και απανθρακωμένα είδη δημητριακών . Τα δε κεραμικά φέρουν χαρακτηριστική εμπίεστη διακόσμηση, και παρουσιάζουν μεγάλες ομοιότητες με άλλα ευρήματα από τη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο που χρονολογούνται στην αρχαιότερη νεολιθική εποχή. Ακόμη μεγαλύτερη σημασία έχει το γεγονός ότι παρόμοια ευρήματα έχουν εντοπιστεί σε περιοχές της Λιγουρίας (ΒΔ Ιταλία) μέχρι και την Ιβηρική χερσόνησο (σημερινή Ισπανία), και ότι τα κεραμικά από το Σιδάρι είναι παλαιότερα κατά αρκετούς αιώνες, από τα ευρήματα σε πιο δυτικά σημεία. Η επιβεβαίωση αυτών των στοιχείων οδηγεί στο ερώτημα: ποια η σημασία του πληθυσμού της προϊστορικής Κέρκυρας και ποια η θέση της στην εξέλιξη των Νεολιθικών πολιτισμών;
Η σημασία τους
Η μεσολιθική περίοδος (8.700 – 7000 π.Χ.) θεωρείται μεταβατική εποχή από τις κοινωνίες κυνηγών – τροφοσυλλεκτών και αλιέων προς τους πρώτους γεωργούς και κτηνοτρόφους της νεολιθικής περιόδου , που αρχίζει συμβατικά γύρω στο 7.000 και χαρακτηρίζεται από την εγκατάλειψη των σπηλαίων και της συνεχούς μετακίνησης των πληθυσμών για αναζήτηση τροφής . Η διαφοροποίησή τους έγκειται στην τροφοσυλλεκτική και νομαδική διαβίωση από τη μία, και την καλλιέργεια και παραγωγή τροφής από την άλλη, και αποτελεί κρίσιμης σημασίας μετάβαση στην ανθρώπινη εξέλιξη. Ο Νεολιθικός πολιτισμός αναπτύχθηκε αρχικά στη Μέση Ανατολή, και σταδιακά εξαπλώθηκε προς τη Δύση, βαθμιαία αφομοιώνοντας κι εξελίσσοντας τους Μεσολιθικούς πληθυσμούς. Σύμφωνα με τον Δρ. Guilaine, η ανάλυση των ευρημάτων έχει οδηγήσει στην επιβεβαίωση όχι μόνο της συνεχούς ανθρώπινης παρουσίας στον οικισμό του Σιδαρίου πολύ νωρίτερα απ’ότι πιστευόταν ως τώρα, αλλά και στο συμπέρασμα ότι η Κέρκυρα αποτέλεσε και προορισμό, και ορμητήριο για τη Δύση, για τους προϊστορικούς αυτούς πληθυσμούς – σημείο δηλαδή που «πέρασε η σκυτάλη» από τον έναν τύπο πολιτισμού στον επόμενο. Χάρη στις μεθόδους ανάλυσης και χρονολόγησής τους, οι διαδοχικές στρώσεις ευρημάτων μαρτυρούν ότι ενώ υπήρχαν ήδη στην Κέρκυρα μεσολιθικοί πληθυσμοί κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, έφτασαν κατά κύματα νεολιθικοί πληθυσμοί από την ανατολή, φέρνοντας μαζί τους τεχνικές γεωργίας. Αφομοίωσαν τους τοπικούς πληθυσμούς, και στη συνέχεια εξαπλώθηκαν, πάλι κατά κύματα, προς τη δύση, φτάνοντας μέχρι τις ακτές της σημερινής Ισπανίας. Τα κύματα αυτά μετακινήθηκαν κατά το διάστημα 6000 – 4000 π.Χ., που σημαίνει ότι η Κέρκυρα εκτός από σταθμός, στάθηκε και τόπος εξέλιξης για τους πληθυσμούς αυτούς.
Η πορεία των ερευνών
Παράλληλα με την αρχική τεκμηρίωση της ανθρώπινης παρουσίας κι εξέλιξης στο Σιδάρι, η εν λόγω έρευνα μελετά κάθε πτυχή της νεολιθικής Κέρκυρας, από την τοπική χλωρίδα και πανίδα έως τις ακριβείς σχέσεις του ανθρώπου με το περιβάλλον. Οι ερευνητές εικάζουν ότι η συνολική έρευνά τους θα είναι έτοιμη προς δημοσίευση σε ένα περίπου έτος από τώρα, ενώ ήδη έχουν παρουσιάσει κάποια προκαταρκτικά συμπεράσματα σε διεθνές για τις προιστορικές κοινωνίες στην Τουλούζη της Γαλλίας. Οι ερευνητές είναι αβέβαιοι για το μέλλον των ανασκαφών στον ευρύτερο χώρο, καθώς όπως ανέφερε η Δρ. Μεταλληνού, η συγκεκριμένη ανασκαφή είχε διασωστικό χαρακτήρα λόγω της συνεχιζόμενης διάβρωσης της ακτής (και ήδη έχει πέσει στη θάλασσα ο χώρος ανασκαφής του 2004). Έτσι ως σημείο δεν μπορεί να αποκαλύψει κάτι περισσότερο, ούτε να αποτελέσει προορισμό επισκέψεων του ενδιαφερόμενου κοινού. Ωστόσο τα πορίσματα των αρχαιολόγων ενέχουν τεράστια σημασία για τη διεθνή βιβλιογραφία στην οποία πρόκειται να προστεθούν σύντομα, και πιθανόν να οδηγήσουν σε νέες έρευνες με επίκεντρο την Κέρκυρα – η οποία αποδεικνύεται πως αποτελεί αντικείμενο ιστορικού ενδιαφέροντος πολύ νωρίτερα από την Ομηρική εποχή που συνήθως αναφέρεται.
Πληροφορίες
Η έρευνα έλαβε χώρα στο πλαίσιο διεπιστημονικού προγράμματος της Η΄ Ε.Π.Κ.Α. από την τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Γαρυφαλιά Μεταλληνού και τον καθ. Guilaine με συμμετοχή του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημονικής Έρευνας (C.N.R.S.) της Γαλλίας, αλλά και την συμμετοχή πολλών ακόμη επιστημόνων από την Ελλάδα και τη Γαλλία., όπως της καθηγήτριας στο Παν. Αθηνών Γ.Φιλιππάκη. Μέρος των συμπερασμάτων θα παρουσιαστεί στο προσεχές Πανιόνιο Συνέδριο από την Δρ. Φιλιππάκη (Πέμπτη, 1 Μαΐου, 9:20μμ, Αίθουσα ΜΑΕΔΗΚ, Φαληράκι: «Για μια Ιόνια Προϊστορία: Έρευνες και ανασκαφές της τελευταίας εικοσαετίας στα Ιόνια Νησιά»). Η συγκεκριμένη συνεδρία προβλέπεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα καθ’ότι περιλαμβάνει εισηγήσεις από 21 ερευνητές μόνο σε σχέση με την προϊστορική περίοδο στο Ιόνιο, και σε προσεχή φύλλα θα ακολουθήσουν σχετικά ρεπορτάζ από την «κ.Ε.».
Την συνέντευξη και το ρεπορτάζ διεξήγαγε η Σάσσα Μεταλληνού-Chaitow για λογαριασμό της εφημερίδας Κ. Ενημέρωση (Κέρκυρα) τον Απρίλιο 2014.
